كاهش آلودگي رؤيايي بيش نيست

آلودگی- عباس ثابتي‌راد: ما تصور مي‌كرديم كه در روزهاي هواي پاك سال 88 جشن بزرگي خواهيم داشت. ما باور كرده‌ بوديم كه پايان برنامه چهارم توسعه برابر است با تحقق اهداف بسيار خوشبينانه. تقصير ما نبود. فكر مي‌كرديم كه حق طبيعي شهروندان است كه از مسئولان خود بخواهند به همان قوانيني كه خود آن‌ را تصويب كرده‌اند پايبند باشند. تصور مي‌كرديم اگر نمي‌شود به وعده مسئولان دل بست لااقل مي‌توان اميدوار بود قوانيني كه مجلس تصويب مي‌كند اجرا شوند. فكر مي‌كرديم اگر هم دستگاه يا نهادي كم‌كاري كند لابد هستند مسئولاني كه از آنان بازخواست كنند. اما همه اينها تنها تصور بود. فقط كافي است از پنجره خانه‌تان به هواي شهر تهران نگاهي بكنيد تا متوجه شويد قانوني كه در سال 74 به تصويب مجلس رسيد و در برنامه چهارم توسعه كشور نيز بر آن تأكيد شده‌است، چه سرنوشتي داشته. ترديدي نيست كه آلودگي هوا يكي از مهم‌ترين مسائل مرتبط با سلامت عمومي است. مطالعات انجام‌شده در حوزه بيماري‌هاي مسري نشان مي‌دهد كه آلودگي هوا هر ساله سبب مرگ و مير ده‌ها هزار نفر و ميلياردها دلار هزينه پزشكي و كاهش حاصلخيزي زمين‌هاي كشاورزي مي‌شود. اقدامات انجام‌نشده براي كاهش آلودگي هوا در كشور اين وضعيت را نه‌تنها در تهران كه در بسياري از شهرهاي كشور به مرز بحران رسانده‌است. اصفهان، كرج، مشهد، قزوين و شيراز به‌نحو گسترد‌ه‌اي درگير هواي آلوده و مشكلات آن هستند. در اين ميان سازمان‌هاي مختلف اعم از سازمان محيط‌زيست يا وزارت بهداشت يا دستگاه‌هاي مربوطه هيچ اقدامي انجام نداده‌اند. همه اين دستگاه‌ها تنها ناظراني بوده‌اند كه كمترين تأثيري در كاهش آلودگي يا حتي پيشگيري از آن نداشته‌اند. نكته جالب‌تر اينكه برخي دستگاه‌ها نيز به‌عنوان مسببان اصلي افزايش آلودگي هوا همچنان به فعاليت مشغولند و هيچ نهادي نمي‌تواند دست‌كم اقدامات اين نهادها را كنترل و يا به سطح استاندارد برساند. به‌عنوان نمونه ايران خودرو در طول سال‌هاي گذشته با توليد خودروهاي آلاينده و بسيار پرمصرف بسياري از منافع ملي را زير پا مي‌گذاشت و مي‌گذارد و هنوز هيچ دستگاهي قدرت مقابله يا كنترل اين بنگاه بزرگ مونتاژ خودرو را ندارد. در واقع شركت ايران خودرو با توليد خودروهاي بي‌كيفيت و پرمصرف، مسئول مستقيم مرگ شهرونداني است كه به سبب آلودگي هوا مي‌ميرند.مروري بر گزارش‌هاي شركت كنترل كيفيت هواي تهران نشان مي‌دهد كه بيش از هر سازمان يا نهادي، شرايط جوي بر كاهش آلودگي هواي تهران تأثير‌گذار بوده‌است وگر نه در سكوت مسئولان و بي‌اهميتي اين موضوع، هواي تهران تا به امروز به چنان بحراني مي‌رسيد كه ديگر اين شهر جاي زندگي نبود. در طول سال‌هاي گذشته بارش باران و نزولات آسماني و شرايطي جوي از جمله وزش باد بيش از هرچيزي در كاهش آلودگي هواي تهران تأثير بسزايي داشته است. در واقع آنچه باعث كاهش آلودگي هوا و يا بحراني نشدن آلودگي‌ها شد، وضعيت شرايط جوي بود، نه اقدامات پيشگيرانه مسئولان. به همين دليل تصميم گرفتيم ديگر با هيچ مسئول يا نهاد مربوطي همكلام نشويم به تأثيرگذارترين عامل در كاهش آلودگي هوا بپردازيم؛ شرايط اقليمي. به‌طور كلي مي‌توان شهر تهران را از نظر ميزان بارندگي منطقه‌اي تقريبا خشك دانست زيرا براساس آمار 20ساله ميزان بارندگي تهران به‌طور متوسط 231ميلي‌متر است كه اين مقدار در مقام مقايسه با شهرهاي پرباران سواحل درياي خزر(مثل بندر انزلي با بارندگي متوسط هزار و 780ميلي‌متر در سال) بسيار ناچيز است. با اين حال همين مقدار بارندگي، حدود 5/4برابر بارندگي شهرهاي مركزي و جنوبي و كويري ايران مثل يزد با بارندگي متوسط 50‌ميلي‌متر در سال است. ضمنا بايد دانست كه اين بارندگي‌ها داراي مقياس يكنواختي در ماه‌هاي مختلف سال نيست به‌طوري كه 200ميلي‌متر يا 87درصد آن از اواخر آبان تا اواخر فروردين باريده مي‌شود و بقيه ماه‌هاي سال بارش فوق‌العاده ناچيز يا صفر است كه اين امر از نظر آلودگي هوا شرايط نامطلوبي به‌حساب مي‌آيد. در ارتباط با همين موضوع وضعيت آلاينده‌هاي هواي تهران در دي‌ماه 5 سال مورد مطالعه (87-83) قرار گرفته است. 1383؛ شرايط جوي نجات‌دهنده بود با وجود آنكه در سال 83 بارش باران و نزولات آسماني در وضع مناسبي بود اما وضعيت هواي شهر تهران چندان مناسب نبود. وجود غبار در برخي روزها سبب كاهش تعداد روزهاي پاك در دي‌ماه سال 83 شد. درواقع هفته هواي پاك نيز در اين سال كمتر نشاني از هواي پاك داشت. شاخص كيفيت هوا به لحاظ آلاينده‌هاي منوكسيدكربن در 10ماه اول سال83 مطلوب‌تر بود زيرا افزايش شرايط ناپايدار جوي از جمله وزش باد و بارش‌هاي مناسب طي 10ماه ابتداي سال 83 دليل اين اتفاق بود. در واقع بازهم شرايط جوي به كمك هواي تهران آمده بود تا تهران در سال 83 هوايي نسبتا بهتر داشته باشد. در هيچ‌يك از روزهاي دي‌ماه 83 به لحاظ آلاينده‌ منوكسيدكربن وضعيت پاك ملاحظه نشد اما وضعيت آلودگي‌ها به مرز هشدار نيز نرسيد و در 87 درصد روزهاي سال وضعيت سالم وجود داشت. در واقع تنها چيزي كه هواي تهران را در مرز سالم نگه‌مي‌داشت، شرايط جوي بود. 1384؛ تفاوت چنداني با سال قبل نداشت وضعيت آلودگي هواي شهر تهران در دي‌ماه سال 84 و به‌ويژه در هفته هواي پاك نسبت به سال 83 بسيار بهتر بود. در حدود 94 درصد از روزهاي دي ماه 84 در وضعيت سالم قرار داشت. در اين دوره از لحاظ آلاينده‌هاي منوكسيدكربن شرايط بهتري نسبت به سال 83 حاكم بود. اگرچه در اين كاهش آلودگي نبايد تأثير شرايط جوي را ناديده گرفت اما اين دوره به لحاظ آلايندگي ذرات معلق نيز وضعيت بهتري نسبت به سال 83 داشت. در دي ماه 84 كميته اضطرار آلودگي هواي تهران نسبت به وضعيت آلودگي هواي تهران اعلام خطر نكرد و فعاليت خاصي انجام نشد. تنها در هفته هواي پاك پوسترها و بنرهاي مختلف تبليغاتي در سطح شهر اين هفته را گرامي داشتند. گزارش شركت كنترل كيفيت هواي تهران نيز شرايط 10ماه نخست سال 84 را نسبت به‌مدت مشابه سال قبل تقريبا مشابه اعلام كرد و تنها به لحاظ آلاينده‌ ذرات معلق، سال 84 نسبت به 83 وضعيت نامطلوب‌تري داشت. 1385؛ بازگشت دوباره آلودگي سردار ساجدي‌نيا، رئيس وقت راهنمايي و رانندگي تهران بزرگ، آمار خودروهاي شهر تهران را در حدود 2 ميليون و 500 هزار دستگاه اعلام كرد. شايد به همين دليل در دي‌ماه85 نسبت به سال 84 وضعيت اندكي متزلزل شد. ميزان روزهاي سالم در دي ماه 85 تقريبا 23 روز اعلام شد. همچنين وضعيت ناسالم هوا در حدود 6 روز اعلام شد. به لحاظ آلاينده‌هاي سرطاني PM10 تقريبا 11 روز از دي‌ماه هواي پاك حاكم شد و به لحاظ آلاينده ذرات معلق نيز هواي تهران وضعيتي سالم داشت. وضعيت آلودگي هوا در 10‌ماه ابتداي اين سال نيز نسبت به سال 84 بيشتر بوده و وجود روزهاي آلوده چه از نظر آلاينده‌ منوكسيد كربن، چه از لحاظ آلاينده ذرات معلق و يا از لحاظ آلاينده PM10 نسبت به سال قبل بدتر شده‌ بود. درواقع شرايط ناسالم كه در سال 84 رخ نداده بود در 10‌ماه ابتداي سال 85، 6 روز اعلام شد. 1386؛ سالي كه مقصر شناخته شد وضعيت آلودگي هوا در سال86 در مجموع نسبت به سال85 بسيار كمتر بود. در واقع درسال86 با وجود افزايش خودروها و منابع آلاينده، به لطف شرايط جوي و بارش‌هاي فراوان، آلودگي هوا به مرز بحران نرسيد. هفته هواي پاك در سال 86 به مانند سال‌هاي قبل با اظهارات مسئولان همراه بود. علي رياض، عضو كميته اصل نود مجلس شوراي اسلامي براي رسيدگي به پرونده‌ وضعيت آلودگي هواي تهران اعلام كرد كه دستگاه‌هاي مختلف وظايف‌شان را براي رفع آلودگي هواي تهران انجام نداده‌اند. براساس اظهارات اين نماينده مجلس، سازمان محيط‌زيست، نخستين مقصر براي اجرا نشدن برنامه كاهش آلودگي هوا شناخته شد. اما باز هم هيچ اتفاقي نيفتاد. مگر آنكه در هفته هواي پاك بازهم به مانند هر سال پوستر‌ها و بنرهاي مختلف تبليغاتي كار اطلاع رساني به شهروندان را به‌عهده داشتند. در اين سال و به‌ويژه هفته هواي پاك هيچ‌گاه كميته اضطرار آلودگي هوا جلسه‌اي به‌منظور كاهش آلاينده‌هاي هواي تهران تشكيل نداد.